Prvi akademski slikar užičkog kraja, Mihailo Milovanović, posle šest decenija zaborava, dobija svoje zasluženo mesto u istoriji srpskog slikarstva. U Užicu je 31. oktobra, u Gradskoj galeriji, otvorena velika retrospektivna izložba slika, a u Jokanovića kući izložba predmeta iz zaostavštine Mihaila Milovanovića. Ispred Doma Vojske Jugoslavije otkrivena je njegova bista, rad akademskog vajara Branka Tijanića. Bistu je otkrio predsednik užičke opštine Miroslav Martić.

U sali Skupštine opštine Užice predstavljena je Monografija o Mihailu Milovanoviću, čiji je autor prof. dr Miodrag Jovanović. Na predstavljanju monografije recenzent Nikola Kusovac, kustos Narodnog muzeja u Beogradu, o stvaralaštvu ovog umetnika je rekao "da se kroz svako njegovo delo čuje zvuk gusala, etička poruka koju u sebi srpski narod nosi. Prepoznaćete ono što ga je pokretalo da bude ono što jeste, rodoljub bez premca. Nigde nije dao da estetičko prevlada etičko, jer etičko je za njega bila gornja granica, ono što je odredilo svaki potez njegove kičice, ikonografiju njegovog slikarstva. Ono što je Mihailo Milovanović životom platio, vama je sasvim jasno i dostupno i bićete ponosni jer je to čovek koji je ozbiljno zadužio svoj narod. I koji je svom narodu delovao kao luča koju su samo zlotvori mogli da ugase. Sa ovom monografijom taj mrak je malo raškrinut, iskra je upaljena. Od toga kako ćemo je čitati i razumeti, budite sigurni zavisi i naša budućnost".

Prof. dr Miodrag Jovanović je na otvaranju izložbe slika istakao da se "ne sme gubiti iz vida da je Milovanovićev slikarski opus desetkovan, rasprodavan, poklanjan još u Minhenu i Pragu, rasejavan za vreme ratnih marševa, goreo pod bombama u II svetskom ratu, gažen vojničkim čizmama sunarodnika 1945. Iz velikog opusa sabrano je 270 dela, a jedva 170 je još uvek sačuvano. Zbog toga ne verujem da bi se smelo reći da je pred nama ono što je najbolje, ali u tome što je preostalo ne nedostaju dela dostojna najužeg antologijskog izbora".

Izložbu je otvorila direktor Narodnog muzeja iz Beograda Bojana Božić-Brešković. "Narodni muzej je objavljivanjem monografije i priređivanjem izložbe ispravio nepravdu nanetu ovom umetniku koji je najbolje mislio svom rodu. A sve u nadi da umetnička baština Mihaila Milovanovića počinje na pravi način da živi i vrši svoju plemenitu misiju".

Slikarev sin Momčilo Milovanović je rekao da je srećan što je doživeo 77 godina i što je ovo dočekao, "ali moja majka i sestra na žalost nisu".

Organizatori izložbe su Narodni muzej iz Beograda, DP Art, Gradska galerija i Narodni muzej iz Užica.

ČOVEK KOJI JE ZADUŽIO SVOJ NAROD

Mihailo Milovanović, slikar, skulptor i pisac, rođen je 24. februara 1879. godine u selu Gostinici nedaleko od Užica. Primoran da prekine osnovno školovanje učio je kamenorezačku veštinu u Valjevu. Odustao je od pokušaja da se upiše u Crtačku školu Kirila Kutlika u Beogradu, da bi uspeo da ga 1904. godine primi Anton Ažbe u svoju privatnu školu u Minhenu. Ubrzo, posle Ažbeove smrti, prešao je kod Morisa Vajnholda da usavršava crtanje, slikanje i večernji akt. Iduće 1905. godine Milovanović je u Minhenu postao student Akademije za likovne umetnosti, prvo kod profesora Ludviga Herteriha, potom u klasi njegovog naslednika Huga fon Habermana. Neizvesna je i samo pretpostavljena 1909. kao godina završenih studija. Iz Minhena je otišao tek 1912. godine, u Balkanske ratove.

Posle demobilizacije odlučio se za odlazak u Prag gde je upoznao buduću suprugu Valpurgu Salaškovu. Na početku Prvog svetskog rata bio je uhapšen. Posle bekstva iz praškog zatvora, preko Nemačke, Poljske, Ukrajine, Crnog mora i Rumunije, stigao je da se priključi na ratištu svojoj Drinskoj diviziji. Sa srpskom vojskom je prešao Albaniju, oporavljao se na Krfu, sa grupom umetnika dobivši status ratnog slikara Vrhovne komande. Po završenom ratu usledilo je sređivanje porodičnog života, ženidba Čehinjom Valom, rođenje dece Mare i Momčila. Pošto se već preselio iz Beograda u Užice, nakon skoro trogodišnjeg boravka u Mladenovcu, dok je izvodio ikonostas i zidno slikarstvo u mesnoj crkvi (1926-1929), odlučio je da sagradi kuću sa ateljeom na porodičnom imanju u Tuku, u zaseoku Gubin Do, pokraj Gostinice. Tu je živeo i radio do 28. novembra 1941. godine kada su ga, nepravedno osumnjičenog, streljali partizani.

Prvo značajno izlaganje Milovanović je imao 1919. godine sa jugoslovenskim umetnicima u Parizu. Iste godine učesnik je izložbe ratnih slikara Vrhovne komande u Beogradu. Poseban uspeh imao je na izložbi u Somboru 1921. godine. Na konkursu beogradske Opštine dobio je 1932. godine prvu nagradu za sliku Odbrana Beograda 1915. Pod nazivom "Srbija u ratu i miru" priredio je 1938. godine zapažene i veoma posećene samostalne izložbe u Beogradu i Novom Sadu.

Nakon posleratnog prinudnog zaborava slike Mihaila Milovanovića su se sve češće pojavljivale na tematskim i specijalizovanim izložbama srpskog imresionizma u Beogradu, Ažbeove škole u Vizbadenu i Ljubljani, minhenskih đaka u Novom Sadu, Majka i dete u "Umetničkoj baštini Srba" u Moskvi i Lenjingradu, nacionalne i ratne teme u galerijama Cvijeta Zuzorić, Narodnog i Vojnog muzeja u Beogradu, do retrospektivnog "Povratka iz zaborava" u Užicu 1998. godine, kada je izašao i umetnikov roman Lendina vodenica.

Prvu monografsku studiju o njemu objavila je u Užičkom zborniku 1993. godine mr Gordana Lazić, a Đorđe Pilčević 1998. obimnu knjigu. Radio-televizija Srbije prikazala je 1999. godine kraći dokumentarni film Miodraga Jovanovića o Ženskom aktu.